الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ
(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [=آنچه از حس پوشیده و پنهان است] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمت‌ها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.
* * * * * * * *
تفسیر نمونه
۱- پرهیزکاران علاوه بر ارتباط دائم با پروردگار رابطه نزدیك و مستمرى با خلق خدا دارند، و به همین دلیل پس از ایمان به غیب و برپاداشتن نماز، سومین ویژگى آنها را قرآن چنین بیان مى‌كند: «و از تمام مواهبى كه به آنها روزى داده‌ایم انفاق مى‌كنند» (وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ)
قابل توجه اینكه قرآن نمى‌گوید: من اموالهم ینفقون (از اموالشان انفاق مى‌كنند) بلكه مى‌گوید «مِمَّا رَزَقْناهُمْ» (از آنچه به آنها روزى دادیم) و به این ترتیب مساله «انفاق» را آن چنان تعمیم مى‌دهد كه تمام مواهب مادى و معنوى را در بر مى‌گیرد.
بنابراین مردم پرهیزگار آنها هستند كه نه تنها از اموال خود، بلكه از علم و عقل و دانش و نیروهاى جسمانى و مقام و موقعیت اجتماعى خود، و خلاصه از تمام سرمایه‌هاى خویش به آنها كه نیاز دارند مى‌بخشند، بى آنكه انتظار پاداشى داشته باشند.
نكته دیگر اینكه: انفاق یك قانون عمومى در جهان آفرینش و مخصوصا در سازمان بدن هر موجود زنده است، قلب انسان تنها براى خود كار نمى‌كند، بلكه از آنچه دارد به تمام سلولها انفاق مى‌كند، مغز و ریه و سایر دستگاههاى بدن انسان، همه از نتیجه كار خود دائما انفاق مى‌كنند، و اصولا زندگى دسته جمعى بدون انفاق مفهومى ندارد.
ارتباط با انسانها در حقیقت نتیجه ارتباط و پیوند با خدا است، انسانى كه به خدا پیوسته و به حكم جمله «مما رزقناهم» همه روزیها و مواهب را از خدا مى‌داند، نه از ناحیه خودش، عطاى خداوند بزرگى مى‌داند كه چند روزى این امانت را نزد او گذاشته، نه تنها از انفاق و بخشش در راه او ناراحت نمى‌شود، بلكه خوشحال است، چرا كه مال خدا را به بندگان او داده، اما نتائج و بركات مادى و معنویش را براى خود خریده است، این طرز تفكر، روح انسان را از بخل و حسد پاك مى‌كند، و جهان «تنازع بقا» را به «دنیاى تعاون» تبدیل مى‌سازد، دنیایى كه هر كس در آن خود را مدیون مى‌داند كه از مواهبى كه دارد در اختیار همه نیازمندان بگذارد، همچون آفتاب نورافشانى كند بى آنكه انتظار پاداشى داشته باشد.
جالب اینكه در حدیثى از امام صادق علیه‌السلام مى‌خوانیم كه در تفسیر جمله «وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ» فرمود: ان معناه و مما علمناهم یبثون: «مفهوم آن این است از علوم و دانش‌هایى كه به آنها تعلیم داده‌ایم نشر مى‌دهند، و به نیازمندان مى‌آموزند» [۱]
بدیهى است مفهوم این سخن آن نیست كه انفاق مخصوص به علم است، بلكه چون غالبا نظرها در مسأله انفاق متوجه انفاق مالى مى‌شود، امام با ذكر این نوع انفاق معنوى مى‌خواهد گستردگى مفهوم انفاق را روشن سازد.
ضمنا از اینجا به خوبى روشن مى‌شود كه انفاق در آیه مورد بحث خصوص زكات واجب، یا اعم از زكات واجب و مستحبّ نیست، بلكه معنى وسیعى دارد كه هر گونه كمك بلاعوضى را در بر مى‌گیرد.
۲- در آیه فوق و آیات قبل و بعد، از فعل مضارع كه معمولا براى استمرار است، استفاده شده (یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ – یُقِیمُونَ الصَّلاةَ – ینفقون – وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ) و این نشان مى‌دهد كه پرهیزگاران و مؤمنان راستین كسانى هستند كه در برنامه‌هاى خود، ثبات و استمرار دارند، فراز و نشیب زندگى در روح و فكر آنها اثر نمى‌گذارد و خللى در برنامه‌هاى سازنده آنها ایجاد نمى‌كند.
آنها در آغاز روح حق‌طلبى دارند و همان سبب مى‌شود كه به دنبال دعوت قرآن بروند و سپس دعوت قرآن، این ویژگی‌هاى پنجگانه (از جمله انفاق را) را در آنان ایجاد مى‌كند.
پی‌نوشت:
۱- مجمع البیان و نور الثقلین ذیل آیه مورد بحث
* * * * * * * *
تفسیر نور
پیام‌ها:
۱- ایمان، از عمل جدا نیست. در سیر آیات در كنار ایمان به غیب، وظایف و تكالیف عملى مؤمن بازگو شده است. «یُؤْمِنُونَ» «یُقِیمُونَ» «یُنْفِقُونَ»
۲- بعد از اصل ایمان، مهم‌ترین اصل عملى، اقامه‌ى نماز و انفاق است. «یُؤْمِنُونَ» «یُقِیمُونَ» «یُنْفِقُونَ» در جامعه‌ى الهى كه حركت و سیر الى اللَّه دارد، اضطراب‌ها و ناهنجارى‌هاى روحى و روانى و كمبودهاى معنوى، با نماز تقویت و درمان مى‌یابد و خلأهاى اقتصادى و نابسامانى‌هاى ناشى از آن، با انفاق پر و مرتفع مى‌گردد.
۳- در انفاق نیز باید میانه‌رو باشیم. «مِمَّا رَزَقْناهُمْ» [۱]
۴- از هر چه خداوند عطا كرده (علم، آبرو، ثروت، هنر و) به دیگران انفاق كنیم. «مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ» [۲] امام صادق علیه‌السلام مى‌فرماید: از آنچه به آنان تعلیم داده‌ایم در جامعه نشر مى‌دهند. [۳]
۵- انفاق باید از مال حلال باشد، چون خداوند رزق [۴] هر كس را از حلال مقدّر مى‌كند. «رَزَقْناهُمْ»
۶- با انفاق كردن مغرور نشویم. اگر باور كنیم كه همه نعمت‌ها از خداست، بهتر مى‌توانیم قسمتى از آن را انفاق كنیم. «مِمَّا رَزَقْناهُمْ»
پی‌نوشت:
۱- «ممّا»، (مِن ما) است و یكى از معانى «مِن» بعض است. یعنى بعضى از آنچه روزى كرده‌ایم نه همه را، انفاق مى‌كنند.
۲- در اینگونه موارد كلمه «ما» در ادبیات عرب به معناى هر چیز است.
۳- بحار، ج ۲، ص ۱۷
۴- «رزق»، به نعمت دائمى كه براى ادامه‌ى حیات طبق احتیاج داده مى‌شود، اطلاق مى‌گردد و قید تداوم و به اندازه‌ى احتیاج، آن را از مفاهیمِ احسان، اعطاء، نصیب، انعام و حظّ، جدا مى‌كند. التحقیق فى كلمات القرآن، ج ۴، ص ۱۱۴٫