أَیَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَن تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِّن نَّخِیلٍ وَأَعْنَابٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ لَهُ فِیهَا مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ وَأَصَابَهُ الْكِبَرُ وَلَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفَاءُ فَأَصَابَهَا إِعْصَارٌ فِیهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَتْ كَذَلِكَ یُبَیِّنُ اللَّـهُ لَكُمُ الْآیَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ
آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر درختان آن، نهرها بگذرد، و برای او در آن (باغ)، از هر گونه میوه‌ای وجود داشته باشد، در حالی که به سن پیری رسیده و فرزندانی (کوچک و) ضعیف دارد؛ (در این هنگام،) گردبادی (کوبنده)، که در آن آتش (سوزانی) است، به آن برخورد کند و شعله‌ور گردد و بسوزد؟! (همین‌طور است حال کسانی که انفاقهای خود را، با ریا و منت و آزار، باطل می‌کنند.) این چنین خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌سازد؛ شاید بیندیشید (و با اندیشه، راه حق را بیابید)!
* * * * * * * *
تفسیر نمونه
در این آیه مثال گویاى دیگرى، براى مسأله انفاق آمیخته با ریاكارى و منت و آزار و این‌كه چگونه این كارهاى نكوهیده آثار آن را از بین مى‌برد بیان شده است، مى‌فرماید: «آیا هیچ یك از شما دوست دارد كه باغى از درختان خرما و انواع انگور داشته باشد كه از زیر درختانش نهرها جارى باشد، و براى او در آن باغ از تمام انواع میوه‌ها موجود باشد، و در حالى كه به سن پیرى رسیده و فرزندانى (خردسال و) ضعیف دارد، ناگهان در این هنگام گرد بادى شدید كه در آن آتش سوزانى است به آن برخورد كند و شعله‌ور گردد و بسوزد» (أَ یَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِیلٍ وَ أَعْنابٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ لَهُ فِیها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْكِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِیهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ).
ترسیمى است بسیار زیبا از حال این گونه اشخاص كه با ریا و منت و آزار، خط بطلان بر انفاق خویش مى‌كشند، پیرمرد سالخورده‌اى را در نظر مجسم مى‌كند كه فرزندان خردسال و كوچكى اطراف او را گرفته‌اند و تنها راه تأمین زندگى حال و آینده آنان، باغ سرسبز و خرمى است با درختان خرما و انگور و میوه‌هاى دیگر، درختانى كه پیوسته آب جارى از كنارش مى‌گذرد و زحمتى براى آبیارى ندارد، ناگهان گردباد آتش‌بارى مى‌وزد و آن را مبدل به خاكستر مى‌كند، چنین انسانى چه حسرت و اندوه مرگبارى دارد، حال كسانى كه اعمال نیكى انجام مى‌دهند و سپس با ریا و منت و آزار آن را از بین مى‌برند، چنین است، زحمت فراوانى كشیده‌اند، و در آن روز كه نیاز به نتیجه آن دارند، همه را خاكستر مى‌بینند چرا كه گرد باد آتشبار ریا و منت و آزار آن را سوزانده است.
و در پایان آیه به دنبال این مثال بلیغ و گویا، مى‌فرماید: «اینگونه خداوند آیات خود را براى شما بیان مى‌كند، شاید بیندیشید» و راه حق را از باطل تشخیص دهید (كَذلِكَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآیاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ).
آرى سرچشمه بدبختی‌هاى انسان مخصوصا كارهاى ابلهانه‌اى همچون منت گذاردن و ریا كه سودش ناچیز و زیانش سریع و عظیم است ترك اندیشه و تفكر است، و خداوند همگان را به آن دعوت مى‌كند.
نكته‌ها:
۱- این مثال‌هاى پى‌درپى كه هر كدام از دیگرى گویاتر و ظریف‌تر است همه در ارتباط با مسائل زراعى است، چرا كه نه تنها براى مردم مدینه كه این آیات در آنجا نازل شد و مردمى زراعت پیشه بودند، بلكه براى تمام مردم دنیا كه به هر حال بخشى از زندگى آنان را مسائل زراعى تشكیل مى‌دهد آموزنده بوده و هست.
۲- از جمله «وَ أَصابَهُ الْكِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفاءُ» (صاحب آن باغ، پیر و سالخورده باشد و فرزندانى كوچك و ناتوان داشته باشد) استفاده مى‌شود كه انفاق و بخشش در راه خدا و كمك به نیازمندان همچون باغ خرمى است كه هم خود انسان از ثمرات آن بهره‌مند مى‌شود و هم فرزندان او، در حالى كه ریاكارى و منت و آزار، هم سبب محرومیت خود او مى‌شود و هم نسل‌هاى آینده كه باید از ثمرات و بركات اعمال نیك او بهره‌مند گردند محروم خواهند شد، و این خود دلیل بر آن است كه نسل‌هاى آینده در نتائج اعمال نیك نسل‌هاى گذشته سهیم هستند، از نظر اجتماعى نیز چنین است زیرا محبوبیت و اعتمادى كه پدران بر اثر كار نیك در افكار عمومى پیدا مى‌كنند، سرمایه بزرگى براى فرزندان آنها خواهد بود.
۳- جمله «إِعْصارٌ فِیهِ نارٌ» (گردبادى كه در آن آتشى باشد) ممكن است اشاره به گردبادهاى ناشى از بادهاى «سموم» و سوزان و خشك‌كننده باشد و یا گردبادى كه از روى خرمن آتشى بگذرد و طبق معمول كه گردباد هر چه را بر سر راه خود بیابد با خود همراه مى‌برد آن را از زمین برداشته و به نقطه دیگرى بپاشد، و ممكن است اشاره به گردبادى باشد كه به همراه صاعقه به نقطه‌اى اصابت كند و همه چیز را تبدیل به خاكستر نماید و در هر حال اشاره به نابودى سریع و مطلق است. [۱]
پی‌نوشت:
۱- «اعصار» در لغت به معنى گردباد است كه به هنگام وزش باد از دو سوى مخالف تشكیل مى‌گردد و به شكل عمودى است كه یك سر آن به زمین چسبیده و سر دیگر آن در آسمان است و گاه بسیارى از اشیاء را با خود مى‌برد.
* * * * * * * *
تفسیر نور
نكته‌ها:
انسان هنگامى كه پیر و عیال‌مند شد، توان تولیدش از بین مى‌رود، ولى نیاز و مصرفش شدید مى‌شود. حال اگر منبع درآمدش نیز نابود شود، به ذلّت كشیده مى‌شود. انسان در قیامت، از یك‌سو توان عمل صالح ندارد و از سوى دیگر نیازش شدید است. در این حال اگر كارهاى صالحش با منّت و ریا محو شده باشد، به چه ذلّتى مى‌رسد.
خرما و انگور، از مفیدترین میوه‌ها مى‌باشند و در قرآن نام آنها به كرّات آمده است.
پیامبراكرم صلّى‌اللَّه‌علیه‌وآله فرمودند: هر كس «لااله‌الا‌الله» بگوید به واسطه آن كار، درختى در بهشت براى او كاشته مى‌شود و همچنین است هر كس «الله اكبر» بگوید.
شخصى به پیامبر گفت: پس درختان ما در بهشت بسیار است! حضرت فرمودند: آرى، به شرط آنكه آتشى بدنبال آن نفرستید و آن را نسوزانید. [۱]
پیام‌ها:
۱- خودت را به جاى دیگران بگذار تا مسائل را خوب درك كنى. «أَیَوَدُّ أَحَدُكُمْ»
۲- از مثال‌هاى طبیعیى كه زمان و مكان و عصر و نسل در آن اثر نمى‌گذارد، استفاده كنیم. «جَنَّةٌ مِنْ نَخِیلٍ وَ أَعْنابٍ»
۳- منّت و آزار بعد از انفاق، همچون باد سوزانى است بر باغى سرسبز، و آتشى بر بوستانى خرّم. «فَاحْتَرَقَتْ»
۴- رشد یافتن، تدریجى است، ولى تخریب و حبط عمل در یك لحظه است. «فَأَصابَها إِعْصارٌ فِیهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ»
۵- مثال‌هاى قرآن، براى فكر كردن است. «لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ»
پی‌نوشت:
۱- بحار، ج ۸، ص ۱۸۶